واکاوی تحولات کالبدی و کارکردی مساکن روستایی ایران (نمونه موردی: ناحیه شاسکوه - شهرستان قاینات)

در رأس اهداف و استراتژی­های توسعه روستایی، برآورده ساختن نیازهای اساسی انسان قرار دارد. مسکن از جمله این نیازها است که تغییر و تحول در آن از یک سو مبین اوضاع اجتماعی - فرهنگی، اعتقادات مذهبی، شرایط و میزان درآمد یا به بیان کلی­تر، سطح توسعه جامعه است و از سوی دیگر نیز عاملی موثر در پایداری یا ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی و سرانجام تفوق در فرایند توسعه روستایی به‌شمار می­آید. از این رو با توجه به ارتباط عمیق میان مسکن و فرایند توسعه در سکونتگاه‌های روستایی، مطالعه تحولات ساختاری و کارکردی این مساکن از اهمیتی بنیادی برخوردار است. در پی زلزله 1376 در بخش زیرکوه شهرستان قاینات، مساکن و بافت سنتی بسیاری از کانون­های روستایی هم چون دهستان شاسکوه دچار آسیب و تخریب جدی شد که پس از آن ساکنان محلی و سازمان­های متولی منطقه­ای به بازسازی و مرمت آن پرداختند. هدف مقاله حاضر واکاوی تغییرات کالبدی و تحولات الگوی کارکردی مسکن روستایی در منطقه مذکور می‌باشد. این مقاله کاربردی توسعه­ای و از حیث ماهیت توصیفی – تحلیلی و ژرفانگرانه بوده است. روش تحقیق آن، ترکیبی از روش­های اسنادی و میدانی می‌باشد. حجم نمونه تحقیق با کمک فرمول کوکران 294 خانوار تعیین و از روش نمونه­گیری تصادفی چند مرحله­ای انتخاب و مورد پرسش­گری واقع شدند. به‌منظور آنالیز داده­ها نیز از نرم­افزار SPSS و آزمون T نمونه­های وابسته استفاده شده است. نتایج کلی نشان می‌دهد که به‌لحاظ شاخص­های کالبدی مساکن روستایی نسبت به گذشته تغییر معناداری نیافته­اند و در برخی موارد نیز نشانه‌هایی از کاهش ابعاد فیزیکی مساکن را می‌توان یافت. به‌لحاظ کارکردی، هم چون گذشته، الگوی حاکم زیستی، معیشتی و تدارکاتی می‌باشد که در میان فضاهای یاد شده، فضاهای با کارکرد زیستی در هر دو دوره زمانی قبل و بعد از زلزله بیشترین درصد از فضای مسکن روستایی را به خود اختصاص داده است.